وقف چیست و چه شرایطی دارد؟

وقف یعنی عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود ( ماده ۵۵ قانون مدنی ). منظور از حبس عین مال : یعنی مالک مالش را از ملکیتش خارج کند و ملک از نقل و انتقال مصون می ماند. به عبارت دیگر ، مالی که وقف می شود، قابل فروش و هبه و امثالهم نمی باشد. منظور از تسبیل منفعت :یعنی منافع مال وقف شده، در یک راهی صرف شود.

در متون فقهی در تعریف وقف آمده است: حبس المعین و تسبیل المنفعه. منظور از حبس کردن عین مال، نگاه داشتن آن از نقل و انتقال و نیز از تصرفاتی است که موجب تلف عین شود.

وقف در مفهوم عرف و عام بخشش ملک یا مالی برای استفاده گروهی خاص به مانند فقرا و نیازمندان است.در اصطلاح حقوقی وقف عقدی است که در آن منافع عین مالی که با مصرف از بین نمی رود مجانی و بدون عوض به شخص یا اشخاصی معین داده می شود. م 55 ق.م بیان میدارد:(وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود.) منظور از حبس مال این است که عین مال مورد نقل و انتقال واقع نشود.به همین علت قانون گذار بیع مال وقف را باطل می داند مگر در 2 مورد:

1. خراب شدن یا در شرف خرابی مال موقوفه به طوری که امکان اصلاح و تعمیر آن نباشد یا کسی برای اصلاح آن حاضر نشود.(م88ق.م)

2. زمانی که بین موقوف علیهم اختلافی حاصل شود که بیم خونریزی باشد.(م349 ق.م)

البته ممنوعیت فروش مال موقوفه با عنوان بیع موضوعیت نداشته و هر گونه نقل و انتقالی را شامل می شود.

عقد یا ایقاع بودن وقف

مشهور فقهای امامیه وقف را ایقاع می دانند و آن را محتاج به قبول موقوف علیهم نمی دانند.(طباطبایی17/2).گروهی نیز بین وقف عام و خاص قائل به تفکیک بوده و قبول را در وقف خاص شرط دانسته و در وقف عام قبول را لازم نمیدانند.

امام خمینی در تحریر الوسیله می فرمایند:

اقوي اين است كه قبول در وقف عام مثل وقف بر مسجد، پل و قبرستان معتبر نيست همچنين در وقف بر عناوين كلي مثل وقف بر فقرا و فقها قبول شرط نيست .اما در وقف خاص مانند وقف بر فرزندان، احتياط آن است كه قبول در آن معتبر باشد، پس موقوف عليهم آن را قبول مي كنند و قبول آنهايي كه موجودند، كافي است و به قبول كساني كه پس از آن از مصاديق موقوف عليهم مي شوند احتياجي نيست، و اگر موجودين صغير باشند يا در بين آنها افراد صغيري باشند سرپرست آنها به قبول آن اقدام مي كند.(تحریرالوسیله،62/2)

 با این حال قانون مدنی با پذیرش قبول طبقه اول موقوف علیهم و حاکم وقف را عقد دانسته است.

برای آشنایی بیشتر با وقف ، با کارشناسان سودا اندیشان ستاره در ارتباط باشید...

عینی بودن وقف

عقد وقف از جمله عقود عینی است و.بدین معنی که علاوه بر ایجاب و قبول نیازمند قبض نیز می باشدلذا رجوع واقف حتی پس از قبول عقد نیز ممکن است>(م60ق.م)

انواع وقف

حقوقدانان وقف را به دو مورد وقف عام و خاص تقسیم می کنند:

1. وقف خاص: وقفی که بر گروه و اشخاص خاصی باشد.به عبارتی بهتر تعداد و  اشخاص در وقف خاص مشخص است  عنوان مثال وقف بر فرزندان .

2. وقف عام: اگر موقوف علیهم در وقف گروهی غیر محصور باشند یا وقف بر مصالح عامه باشد آن وقف عام است. مثل وقف بر حقوقدانان(م56ق.م)

فایده تشخیص

قبول و قبض در وقف عام و خاص متفاوت است.به طوری که قول در وقف خاص با طبقه اول موقوف علیهم است.به نظر منظور از طبقه اول موقوف علیهم همان طبقات ارث مصرح در ماده 862 ق.م است.البته بنا به تصریح م63 ق.م اگر در تولیت برای خود متولی باشد او قبض می کند. اما قبول در وقف عام با حاکم است.قبض در وقف خاص با خود موقوف علیهم بوده و در وقف عام در صورت عدم تعیین متولی با حاکم است.(م62ق.م)

                        بدانید و آگاه باشید : خیار شرط و شرایط آن

مالکیت در منافع حاصل شده

هر گاه منافع موقوفه حاصل گردید و حصه هر کدام از موقوف علیهم تعیین گردید هر کدام از موقوف علیهم حق تصرف در آن را دارند.(م85 ق.م) به نظر پس از تعیین حصه نیازی به اذن متولی برای تصرف لازم نباشد.

                                                        وقف به ضرر طلبکاران بن به تصریح م65 ق.م غیر نافذ است.

بطلان وقف

وقف در موارد ذیل باطل است:

1. وقف بر معدوم به تنهایی(م69 ق.م)

2.وقف بر مقاصد نامشروع(م66 ق.م)

3. وقف بر مجهول(م71ق.م)

4.وقف توسط محجور: توضیح آن که اگر چه برخی از اعمال حقوقی برخی از محجورین نافذ یا غیر نافذ است اما بنا به نظر حقوقدانان معاملات صرفا مضر محجورین باطل است.

5. وقف بر نفس(م72 ق.م)

*** متولی که توسط واقف تعیین می گردد به هیچ عنوان قابل عزل نخواهد بود مگر در صورت تصریح خود واقف.اما دادرس دادگاه می تواند در صورت اثبات خیانت متولی ضم امین کند. ***