خیار تبعض صفقه و معنای آن

معنی خیار تبعض صفقه

خیار تبعض صفقه بر خلاف ظاهر اکثر خیارات ، قابل شناسایی از روی کلمات نیست. کلمه صفقه دارای سابقه طولانی به خصوص درادبیات عرب دارد. برای دانستن معنی لغوی تبعض صفقه باید به ادبیات عرب نگاهی بیندازیم.

صفقه در معاملات نشانه پایبندی و استواری عقد بود و دو طرف معامله برای ایجاد احساس رضایت ، با هم دست می دادند و یا مشت به هم می کوبیدند که به این عمل صفقه می گفتند. بعدها و با استفاده مداوم خیار تبعض صفقه در معاملات ، کلمه صفقه به معنای معامله تبدیل شد.

تبعض نیز به معنی پاره پاره شدن معامله است و در اصطلاح بدین مفهوم است که بعضی از معامله به دلیلی باطل شد و بعضی دیگر درست.

صاحب خیار تبعض صفقه

خیار فسخ به طرفی از معامله تعلق دارد که به زیان او عقد تجزیه شده است. یعنی اگر شخصی دو خودرو را ضمن یک معامله بفروشد و معلوم شود که یکی از خودروها متعلق به دیگری می باشد ، می گویند در بیع ، تبعض صفقه وجود دارد و صاحب آن شخض متضرر است.

ماده 441 قانون مدنی در تعریف خیار تبعض صفقه بیان نموده است :« خیار تبعض صفقه وقتی حاصل می شود که عقد بیع نسبت به بعض مبیع به جهتی از جهات باطل باشد. در این صورت مشتری حق خواهد داشت بیع را فسخ نماید یا به نسبت قسمتی که بیع واقع شده است قبول کند و نسبت به قسمتی که بیع باطل بوده است ثمن را استرداد کند ».

***خیار تبعض صفقه مختص بیع نیست***

موارد مختلف خیار تبعض صفقه

خیار تبعض صفقه بیش از آن که به نظر می آید اهمیت دارد و در عقود مختلف و در شکل های مختلفی از قراردادها جلوه می کند. در اینجا  به پاره ای از موارد مختلف خیار تبعض صفقه اشاره مینمائیم.

1. فرضی که بطلان عقد باعث فساد آن نمی شود و مشروط له حق فسخ پیدا می کند. مثلا اگر بعد از عقد ، انجام شرط ممتنع شود یا معلوم شود که حین العقد ممتنع بوده است ، کسی که شرط به نفع او شده است ، اختیار فسخ معامله را خواهد داشت. مگر اینکه امتناع مستند به فعل مشروط له باشد.
2. فرضی که بخشی از مورد معامله متعلق به دیگری است و معامله نسبت به آن بخش فضولی است. در این مورد ، طرف معامله بر مبنای خیار تبعض صفقه می تواند عقد را فسخ کند.
3. اگر قبل از تسلیم در مبیع نقصی حاصل شود ، مشتری حق خواهد داشت که معامله را فسخ نماید. این حق ناشی از انفساخ عقد نسبت به بخش تلف شده می باشد و چهره ای از خیار تبعض صفقه است.
4. در ماده 372 قانون مدنی اینگونه آمده است :« اگر نسبت به بعض مبیع بایع قدرت بر تسلیم داشته و نسبت به بعض دیگر نداشته باشد ، بیع نسبت به بعضی که قدرت بر تسلیم داشته صحیح است و نسبت به بعض دیگر باطل ». این ماده انحلال عقد را به دو بخش باطل و درست پیش بینی می کند که بر مبنای آن ، شخص می تواند با استفاده از خیار تبعض صفقه عقد را باطل نماید.

با وکلا و مشاورین حقوقی سودا اندیشان ستاره در ارتباط باشید.

خیار تبعض صفقه مخصوص عین معین است؟

پاسخ به این سوال منفی است. زیرا در طرح موارد مختلف خیار تبعض صفقه دیدیم که ممکن است عقدی که موضوع آن کلی است ، به دلیلی باطل اعلام گردد. و یا موضوع به دلایلی منتفی گردد ؛ بنابراین مواردی را نیز می توان پیدا کرد که با وجود کلی بودن موضوع معامله ، قرارداد پاره پاره می گردد و تبعض به وجود می آید.

پس با این دلایل متوجه شدیم که خیار تبعض صفقه مخصوص عین معین نیست و در مواردی هم که موضوع کلی یا کلی در معین باشد ، امکان به وجود آمدن خیار تبعض صفقه برای متضرر وجود دارد و او می تواند به این اعتبار معامله را فسخ کند از ضرر بیشتر جلوگیری نماید.

تاثیر علم مشتری در ایجاد خیار

خیار تبعض صفقه وسیله ای برای جلوگیری از ضرر است ، ضرری که در نتیجه تجزیه معامله به وی وارد می آید و باید دفع شود. این ضرر باید از دید عرف و قانون ناروا باشد و مشتری نسبت به آن علم نداشته باشد.

آنجایی را که شخص ، خودش به استقبال خطر می رود ، قانون نه تنها حمایتی نمی کند بلکه تاثیر بعدی آن را نیز برایش از بین نمی برد. در اکثر مواقع دیده ایم شخصی که به ضرر خود اقدام می کند ، در نزد قانون و عرف محترم شناخته نمی شود.

بنابراین ، خیار تبعض صفقه در زمانی ایجاد می شود که خریدار در زمان عقد آگاه از تجزیه آن نباشد. کسی که از وضعیت قرارداد با خبر است و با این وصف حاضر به معامله می شود ، حق بر هم زدن آن را ندارد. ماده 443 قانون مدنی نیز بر این امر صحه گذاشته و بیان داشته است :« تبعض صفقه وقتی موجب خیار است که مشتری در حین معامله عالم به آن نباشد... ».

اختیارات صاحب خیار تبعض صفقه

صاحب خیار که اجرای قرارداد به زیان او ناقص مانده است اختیارات قانونی درباره تعیین تکلیف قرارداد دارد. خواه بطلان بخشی از قرارداد به دلیل مالیت نداشتن موضوع قرارداد باشد یا استحقاق دیگری بر آن یا به دلیل دیگری که عقد را منحل می کند.

1. معامله را نسبت به بخش باقی مانده نیز فسخ کند تا تمام آن بر هم بخورد.
2. بخشی از عوض را که در برابر پارۀ باطل شده عقد قرار گرفته است ، پس بگیرد.

خیار عیب و تبعض صفقه

آنچه باعث خیار تبعض صفقه می شود ، از دست رفتن ترکیب دلخواه مورد معامله یا اختیار کامل خریدار در تصرف است ، امری که نقصی در مبیع است و یرای خریدار زیان بار.

خیار تبعض صفقه ناظر به نقص و کمبود مورد معامله بر مبنای تراضی است و خیار عیب ، چنان که از نام آن فهمیده می شود ، ویژه حالتی است که وصف سلامت در دید عرف از بین می رود. برای روشن شدن تفاوت میان خیار تبعض صفقه و خیار عیب ، مثالی می آوریم:

هرگاه ده تن برنج فروخته شود ولی در زمان تسلیم هفت تن باشد ، مبیع ناقص است اما دارای عیب نیست.

بدانید و آگاه باشید...

1.  خیار در قراردادهای عمومی.

2. خیار غبن چیست و صاحب خیار غبن کیست؟

3. خیار تدلیس چیست و چه شرایطی دارد؟